Hasta Hakları nedir?

Kısaca insan hak ve değerlerinin sağlık hizmetine uygulanması olarak ifade edebiliriz…

Hasta Hakları dayanağını nereden almaktadır?

Ulusal ve uluslararası hasta hakkı belgeleri. Hasta Hakları Yönetmeliğinde, hasta hakları ayrı ayrı ifade edilmiştir. Ulusal ve uluslararası mevzuat doğrultusunda, hasta haklarını temelde, aşağıdaki başlıklar altında sayabiliriz:

“Adalet ve hakkaniyete uygun olarak sağlık hizmetlerinden faydalanma, bilgilendirilme, bilgi isteme, bilgilerin gizli tutulması, kayıtları inceleme ve düzeltilmesini isteme, mahremiyet, aydınlatılmış rıza, tıbbi özen gösterilmesi, insani değerlere saygı gösterilmesi, dini vecibelerini yerine getirebilme, ziyaretçi ve refakatçi bulundurma, can ve mal güvenliği, tıbbi gereklere uygun teşhis, tedavi ve bakım hakkı, tedaviyi reddetme ve durdurma, sürekli hizmet, sağlık kuruluşunu ve personelini tanıma, seçme ve değiştirme ve son olarak başvuru şikayet ve dava hakkı.”

“Özellikle paralı hizmet veren özel hastaneler, sosyal güvenlik kurumuyla anlaşmalı olsa dahi, hastalardan alınması gereken ve alınacak ilave ücretlere ilişkin yeterli bilgiyi   vermemektedir. Bu durum, ‘beklenmedik ve haksız’ faturalara maruz kalan ancak   bilgisizliği sebebiyle itiraz edemeyen hastalar açısından ciddi mağduriyetler  oluşturmaktadır.”

Yönetmelikte geçen hasta haklarını kısaca detaylandırırsak neler söylersiniz?

Makul sebepler (tıbbi öncelik, yaş vb) haricinde hastalar arasında ayrımcılık yapılamaz.  Hakkari’den Edirne’ye yurt topraklarında yaşayan her bireyin, sağlık hizmetlerinden eşit ölçü ve kalitede faydalanması esastır. Sosyal devlet ilkesi gereği, bu hususa ilişkin tüm tedbirleri almak, imkanları sağlamak Devletin görevleri arasında yer almaktadır.  Diğer yandan hastalar kendi sağlık durumuyla ilgili her türlü bilgiyi alma hakkına sahiptir. Hastalığın muhtemel sebepleri ve nasıl seyredeceği, tıbbi müdahalenin kim tarafından nerede, ne şekilde ve nasıl yapılacağı ile tahmini süresi, diğer tanı ve tedavi seçenekleri ve bu seçeneklerin getireceği fayda ve riskler ile hastanın sağlığı üzerindeki muhtemel etkileri, muhtemel komplikasyonları, tedavi olmaması durumunda ortaya çıkabilecek muhtemel fayda ve riskleri, kullanılacak ilaçların önemli özellikleri vb konularda hastanın anlayacağı dilde ve düzeyde hastanın bilgilendirilmesi gerekir. Ancak ne yazık ki gerek devlet hastanelerinin ve gerekse özel hastanelerin bilgilendirme yükümlülüklerini yerine getirmedikleri görülmektedir. Özellikle paralı hizmet veren özel hastaneler, sosyal güvenlik kurumuyla anlaşmalı olsa dahi, hastalardan alınması gereken ve alınacak ilave ücretlere ilişkin yeterli bilgiyi vermemektedir. Bu durum, ‘beklenmedik ve haksız’ faturalara maruz kalan ancak bilgisizliği sebebiyle itiraz edemeyen hastalar açısından ciddi mağduriyetler oluşturmaktadır.

Diğer yandan hastanın rızası olmaksızın hastalık süreciyle ilgili hiçbir bilgi açıklanamaz veya başkasıyla paylaşılamaz. Hasta, sağlık durumu ile ilgili bilgiler bulunan dosyayı inceleyebilir ve bir suretini alabilir. Hasta mahremiyetine saygı gösterilmek zorunludur.

“Yine önemli haklardan birisi de sağlık kuruluşu ve sağlık personelini seçme hakkıdır. Bu hakla ilgili uygulamada en çok, İnternet ve telefonla alınan randevularla ilgili sorun yaşanmaktadır.”

Tıbbı müdahalede 'hastanın rızâsı' olmazsa olmaz koşullar arasındadır. Bu yüzden tedavi başlamadan önce hastanın aydınlatılmış onamının alınması gerekir. Hastanın onamının alınması, hastanın şikâyet ve dâvâ hakkını ortadan kaldırmaz.

Sağlık kuruluşları ve sağlık çalışanları, hastanın durumunun gerektirdiği tıbbi özeni göstermek zorundadır. Aynı zamanda sağlık hizmetlerinde görev alan bütün personel hastalara, yakınlarına ve ziyaretçilere güler yüzlü, nazik, şefkatli davranmak zorundadır.

Öte yandan Sağlık kurum ve kuruluşları, hastaların dini vecibelerini serbestçe yerine getirebilmeleri için gereken tedbirleri almak zorundadır.  Aynı zamanda hasta yanında refakatçi bulundurma ve ziyaretçi kabul etme hakkına sahiptir.

Hasta, şifa buluncaya kadar modern tıbbi bilgi ve teknolojinin gereklerine uygun sağlık hizmeti almak ve istediği zamanda tedaviyi reddetme ve durdurma hakkına sahiptir.

Yine önemli haklardan birisi de sağlık kuruluşu ve sağlık personelini seçme hakkıdır. Bu hakla ilgili uygulamada en çok, internet ve telefonla alınan randevularla ilgili sorun yaşanmaktadır. Zira, özellikle eğitim araştırma hastanesinden randevu alan hasta, hastaneye gittiğinde kendisini farklı bir doktorun (randevu aldığı doktor haricinde biri) karşıladığından şikayet etmektedirler. Ancak buna rağmen hastalar, tedavi ve müdahaleyi geciktirmemek için çaresiz sessiz kalmaktadırlar. Bu uygulama kesinlikle hasta hakları mevzuatına aykırı bir durumdur. Hastanın rızası ve onayı olmadan, kendi seçtiği hekimin değiştirilmesi mümkün değildir.

“Hasta hakları yönetmeliğine göre tüm kamu hastanelerinde hasta hakları birimleri ve kurullarının olması gerekiyor. Bu yüzden tüm kamu hastanelerinde yaşadıkları bir olayı ihlal olarak düşünüyorlarsa, ihlalin yaşandığı hastanede şikayetlerini yapabilirler.”

Hasta, hasta yakını ve diğer ilgililer, hasta haklarının ihlal edildiğini düşündükleri durumlarda sağlık kurum ve kuruluşları ile sağlık personeli hakkında, her zaman yasal şikayet ve müracaat haklarını kullanırlar. Hasta hakları yönetmeliğine göre tüm kamu hastanelerinde hasta hakları birimleri ve kurullarının olması gerekiyor. Bu yüzden tüm kamu hastanelerinde yaşadıkları bir olayı ihlal olarak düşünüyorlarsa, ihlalin yaşandığı hastanede şikayetlerini yapabilirler. Bununla beraber, şikayetlerini Sağlık Bakanlığı, İl Sağlık Müdürlüğü, Sağlık Grup Başkanlıklarına da yapabilirler. Öte yandan Başbakanlık ve Sağlık Bakanlığının da takip etmesini istiyorlarsa BİMER ve SABİM’e de şikayetlerini iletebilirler. Diğer kurumlarla ilgili sıkıntı yaşadıklarında Sağlık Bakanlığı ve ilgili kuruluşların meslek örgütlerine şikayette bulunabilirler. Şikayetlerin iletileceği kurumlardan biri de bu alanda çalışma yapan sivil toplum örgütleridir.

“Herhangi bir kamu hastanesinden hizmet alırken eğer hak ihlaline uğranıldığı düşünülüyorsa, o hastane içerisinde bulunan Hasta Hakları Birimine şikayette bulunulabilir.”

Hastalar haklarından yeterince haberdar mı? Bilinçli hareket ediyorlar mı?

Yurttaşların haklarını ve sorumluluklarını yeterince bildiğini, bunların kullanılması hususunda bilinçli bir gayret içinde olduğunu söylememiz mümkün değil. Ancak geçmiş yıllarla mukayese edildiğinde, hakların bilinmesi ve kullanılması hususunda bilinç artışı olduğu söylenebilir.

Hastalar şikayetlerinin hepsi yerinde mi, ‘hasta her zaman haklı’ mıdır?

Bize iletilen şikayetlerin hepsinde ihlal olduğunu söyleyemeyiz. Ancak bize iletilen şikayetlerin %95’ine yakını, hasta hakları yönetmeliği, uluslararası hasta hakları belgeleri açısından değerlendirildiğinde ihlal olarak sonuçlanıyor. Sadece bize yapılan değil, kamu kurumlarına yapılan şikayetlerin de büyük çoğunluğu da ihlal olarak sonuçlanıyor.

Kamu hastanelerindeki hasta hakları kurullarından bahsettiniz ve “Şikayetler buralara yapılabilir” diyorsunuz. Bu kurullara müracaat nasıl yapılır? Şikayet sonrasındaki süreçte neler yapıyorlar?

Hasta hakları yönetmeliğine göre tüm kamu hastanelerinde hasta hakları birimleri ve kurullarının olması gerekiyor. Hatta bize göre tüm hastanelerde olması gerekiyor. Herhangi bir kamu hastanesinden hizmet alırken eğer hak ihlaline uğranıldığı düşünülüyorsa, o hastane içerisinde bulunan Hasta Hakları Birimine şikayette bulunulabilir. Eğer yerinde ve hemen çözüm sağlanabiliyorsa, şikayetçi öncelikle bunu isteyebilir. Oradaki görevli şikayeti yazıya döker ve şikayetçinin imzasını alır. Daha sonra şikayet eden sağlık çalışanından (bu sağlık çalışanı doktor, hemşire, asistan, güvenlik görevlisi, temizlik görevlisi vb diğer tüm personel olabilir) savunma istenir. Şikayet ve bu şikayete bağlı savunma metni, hasta hakları kurulu toplantısında, hasta hakları yönetmeliği ve uluslararası hasta hakları belgeleri çerçevesinde değerlendirmeye tabi tutulur. Değerlendirme sonucunda ‘hak İhlali vardır’ kararı verildiğinde durum başhekimliğe ve il sağlık müdürlüğüne bildirilir. Daha sonraki çalışmalarda ‘ihlal vardır’ kanaati devam ederse, ihlali gerçekleştiren sağlık personeli hakkında 657 sayılı devlet memurları kanunu çerçevesinde uyarı, kınama, görevden uzaklaştırma, maaştan kesinti vb cezalar verilir ki, bu cezalar bir devlet memurunun asla arzu etmediği cezalardır.

“Hasta hakkı kavramı, insan haklarının bir alt basamağıdır. Bu yüzden çok önemlidir.”

Açıklamalarınızdan, hak ihlali yaptığı düşünülen her sağlık çalışanının şikayet edilebileceğini çıkarıyorum. Şu ana kadar en çok hangi sağlık çalışanın şikayet edildiğine dair elinizde hiç veri var mı?

Elimizdeki verilerden hareketle sorunuzu cevaplarsak; ağırlıklı olarak poliklinik hizmetleri (şikayet oranı %43), acil ve ilk yardım hizmetleri (%17) halkla ilişkiler ve iletişim hizmetleri (%14), klinik hizmetleri (%11), laboratuvar ve görüntüleme hizmetleri (%8) ve yoğun bakım, ameliyathane ve diğer hizmetler (%7) şikayete konu olmaktadır. En çok hak ihlali ise, hizmetten genel olarak faydalanma hakkının ihlal edildiği hususunda (şikayet oranı% 44) yapılmaktadır. Bunu saygınlık ve rahatlık görme, mahremiyet kurallarına uyulmaması, bilgilendirilmeme, sağlık kuruluşu ve personeli seçme ve değiştirme, dini vecibelerin yerine getirilememesi, güvenliğin sağlanamaması ve diğer hak ihlalleri takip etmektedir.  En çok şikayet edilen sağlık çalışanları ise %35 oranla uzman hekimlerdir. Bunu %14 oranla pratisyen hekimler takip etmektedir. %10 Hemşire/sağlık memuru, %8 diş hekimleri ve bu oranlar sekreter/güvenlik personelleri, idari personel, psikolog, eczacı şeklinde sıralama devam etmektedir.    

Hasta ve yakınlarına önerileriniz nedir?

Hasta hakkı, insan hak ve değerlerinin sağlık hizmetine uygulanması olarak değerlendirilebilir. Hasta hakkı kavramı, insan haklarının bir alt basamağıdır. Bu yüzden çok önemlidir. Hasta ve yakınları sağlık hizmeti alıyorken veya başka bir mal veya hizmet alımında bir haksızlıkla karşılaştıklarında, mutlaka haksızlığın giderilmesi için müdahale ve mücadele içinde bulunmalıdırlar. Bu mücadelenin yöntemlerini bilmelidirler. Çünkü hak aramak bir erdemdir, haklar arandıkça haksızlıklar azalacaktır.